Leifur Eiríksson / Ontdekking van Noord-Amerika

Volgens algemeen aanvaarde opvattingen zou de Atlantische Oceaan eeuwenlang een 'zee van duisternis' zijn geweest, totdat de Italiaan Christoffel Columbus het continent Amerika ontdekte. Aannemelijk is echter dat de in IJsland geboren ontdekkingsreiziger Leifur Eiríksson ('Leif de gelukkige' in de volksmond en Leif Eriksson in het Nederlands) de eerste Europeaan is waarvan we weten dat hij Amerika bereikte en aldaar daadwerkelijk voet aan de grond zette. Dat deed hij vermoedelijk in het jaar 1001, ongeveer 490 jaar voordat Columbus, in zijn zoektocht naar een westelijke route naar het verre oosten, op het 'nieuwe' land stuitte. Het verhaal over de eerste kolonisten van Noord-Amerika wordt beschreven in twee IJslandse saga's; de Grœnlendinga saga (saga van de Groenlanders) en de Eiríks saga rauða (de saga van Erik de Rode).

Erik de Rode

Leifur Eiríksson was één van de drie zonen van de heidense Viking Erik de Rode (Erik Þorvaldsson, rood vanwege de kleur van zijn haar). Erik de Rode vertrok in het jaar 960 op 10-jarige leeftijd met de stam van zijn vader Þorvaldr Asvaldsson, vanwege wat moorden en ander euvel, vanuit het zuidwesten van Noorwegen om zich te vestigen in het noordwesten van IJsland. Eenmaal volwassen bouwde Erik de Rode zijn eigen boerderij, Eiríksstaðir, langs het fjord Hvammsfjörður (een uitloper van het Breiðafjörður) nabij het huidige plaatsje Búðardalur in het westen van IJsland. Nadat hij een buurman vermoordde, werd hij in het jaar 982 voor drie jaren van IJsland verbannen. Een zeeman, ene Gunnbjörn, had eerder ontdekt dat ten westen van IJsland nog meer land lag. Erik de Rode besloot dat dan maar eens met een bezoek te vereren en te kijken of er nog wat te plunderen viel. Gedurende de verbanning verkende hij het nieuwe land dat wij nu Groenland noemen. Na de periode van zijn verbanning toog hij terug naar IJsland om reisgenoten te verzamelen, zodat Groenland gekoloniseerd kon worden. Erik de Rode vestigde zijn boerderij Brattahlíð in het zuiden van Groenland aan het Eiriksfjord (tegenwoordig Tunulliarfik fjord, nabij de nederzetting Narsarsuaq).

Bjarni Herjólfsson

Ene Bjarni Herjólfsson reisde iedere zomer van Noorwegen naar IJsland om zijn vader te bezoeken. In het jaar 985 of 986 vernam hij echter dat zijn vader met Erik de Rode naar Groenland was gereisd. Hij besloot achter zijn vader aan te reizen, maar koos een te zuidelijke koers, waardoor hij onder Groenland door voer. Hierdoor naderde hij de kust van Noord-Amerika. Tevergeefs drongen zijn mannen aan om aan land te gaan, maar daar was hij te voorzichtig voor. Hij besloot terug te varen naar Groenland voor het bezoek aan zijn vader.

Schilderij van de Noorse schilder Christian Krogh van de ontdekking van Amerika

Eerste man in Amerika

Leifur Eiríksson, die rond het jaar 971 in IJsland geboren moet zijn, trok met de stam van zijn vader (Erik de Rode) naar 'Groenland' om zich daar te vestigen. Tijdens een reis naar Noorwegen pikte hij op de Hebriden een vrouw, Thorgunna, op die hem uiteindelijk twee zonen zou baren. Tijdens het verblijf in Nidaros (het huidige Trondheim) in Noorwegen liet hij zich door koning Olav I (Tryggvason) tot het Christendom bekeren. Dat geloof zou hij later over Groenland verspreiden. In Noorwegen vernam hij van het door Bjarni Herjólfsson ontdekte land. Hij besloot het schip (een Vikingschip van het type knarr) van Bjarni Herjólfsson te kopen en zelf maar eens een kijkje te gaan nemen. Zonder hem, zonder Bjarni, want die had hem net verkocht. Zodoende trof hij in het jaar 1001 het eerste stukje vasteland van Noord-Amerika aan. Hij noemde het Helluland (land van platte stenen, waarschijnlijk het huidige Baffineiland) en wenste zich er niet te vestigen. Vervolgens kwam hij aan in Markland (bosland, waarschijnlijk de huidige kust van Labrador). Ook daar vestigde hij zich niet. Vervolgens werd Vinland (weideland) bereikt. Hier bouwde Leifur Eiríksson een kleine nederzetting Leifsbuðir. Deze zou gelegen zijn geweest bij L'Anse aux Meadows (tegenwoordig onderdeel van de werelderfgoedlijst van UNESCO) in Newfoundland (Canada) of Waquoit Bay in Massachusetts (Verenigde Staten). Met een schip vol druiven en hout keerde Leifur Eiríksson terug naar Brattahlíð (de plek waar Erik de Rode zich in Groenland had gevestigd). Onderweg pikte hij het schip op van de Viking Þórir, die net tijdens het passeren schipbreuk leed. Als dank voor de hulp mocht Leifur de buit houden. Dit leverde hem de bijnaam 'Leif de Gelukkige' (Leifr hinn Heppni) op.

Contact met oorspronkelijke bewoners

In Brattahlíð besprak Leifur de vondst van Vinland met zijn broer Thorvald Eiríksson. Die besloot met het schip van Leifur naar Vinland te reizen om het nieuwe land verder te ontdekken. Zijn stam kwam als eerste in contact met de lokale bevolking. Ze noemden hen Skrælingar, wat 'barbaren' of 'lelijker mensen' betekent en zoals de oorspronkelijke bewoners van Groenland ook genoemd werden. Waarschijnlijk betrof het Inuit of Beothuk. Zij verschenen in een aantal kano's en Thorvald besloot dat ze het beste maar gedood konden worden. Eentje wist er echter te ontsnappen en keerde terug met een overmacht aan Skrælingar. Thorvald werd door hen vermoord. Na Leifur en Thorvald, poogde ook hun broer Thorstein Vinland - overigens niet te verwarren met Finland, dat 'veenland' betekent - te bereiken. Hij slaagde echter niet en stierf aan de gevolgen van een onbekende ziekte.

Andere excursies naar Amerika

De eerste grote expeditie naar Vinland werd rond het jaar 1010 georganiseerd door de Noor Þorfinnr Karlsefni, die trouwde met de vrouw van de overleden Thorstein; Guðríðr Eiríksdóttir. Zij settelden zich met ongeveer 160 kolonisten in Vinland, waar de Skrælingar in de zomer kwamen opdraven om te ruilen/handelen. Van ruilen kwam ook hier soms huilen. Zo wilden de Skrælingar in eerste instantie alleen melk hebben, maar daar werden ze vervolgens ontzettend ziek van - maar nog altijd minder erg dan de pokken die Columbus zo'n 500 jaar later meebracht. Omdat er weer een Skrælingar vermoordt werd, ontstond er een kleine oorlog. Þorfinnr besloot uiteindelijk, nadat hij flink had verdiend aan de handel vanuit Vinland, terug te keren naar IJsland. De zoon van Þorfinnr en Guðríðr, Snorri Þorfinnsson, werd nog wel in Vinland geboren en wordt gezien als de eerste Europeaan die werd geboren op het Noord-Amerikaanse continent.

Na Leifur, Thorvald en Thorstein leek het hun zus, Freydis, ook wel wat om rijkdom te vergaren in Vinland. Zij reisde samen met twee IJslanders, met wie ze beloofde de buit te delen. Door een list (ze had stiekem veel meer slaven meegenomen dan de andere twee) wist zij haar reisgenoten te overmeesteren. Ze vermoordde hun stam (inclusief de vrouwen). Terug in Groenland poogde ze het verhaal te verhullen, maar Leifur rook onraad en zocht tot op de bodem uit wat er werkelijk gebeurd was. Uiteindelijk besloot hij zijn zus niet aan te doen waar zij volgens hem wel recht op had.

Einde van de nederzettingen

Uiteindelijk verdwenen alle nederzettingen van de Vikingen langs de oostkust van Canada. Aan het begin van de kleine ijstijd (die begon in de vijftiende eeuw) konden de Vikingen ook niet meer overleven in Groenland. Ze vertrokken daar vlak voordat Christoffel Columbus Amerika in 1492 definitief ontdekte met zijn schip 'Santa María'.

Hoewel er van verschillende locaties langs de kust van Noord-Amerika wordt geclaimd dat zich daar ooit Vikingen hebben gevestigd, valt dit vaak moeilijk te bewijzen. Er worden namelijk wel resten van nederzettingen gevonden, maar nauwelijks gebruiksvoorwerpen. Hierdoor valt moeilijk te bewijzen door wie en wanneer de locatie bewoond is geweest. Dat er geen gebruiksvoorwerpen gevonden worden, valt te verklaren door het feit dat in de gebieden Inuit en indianen leven. Omdat hun middelen buitengewoon schaars waren, konden zij het simpelweg niet nalaten de verlaten nederzettingen grondig te doorzoeken en alles wat enigszins bruikbaar was mee te nemen. Aannemelijk is dat de Vikingen in zuidelijke richting tot halverwege de oostkust van de huidige V.S. (nabij de staat Virginia) zijn afgedaald.

Naamgeving

Het verhaal van Leifur Eiríksson heeft veel mensen geïnspireerd en zowel in IJsland, de Scandinavische landen als in de Verenigde Staten zijn veel gebouwen, straten en pleinen naar de ontdekkingsreiziger vernoemd. Ook in Nederland vinden we de naam soms terug. Zo kent Almere een Leif Erikssonstraat, Amersfoort een Leif Eriksonstraat en de haven van IJmuiden een Ericssonstraat. Daarnaast heeft het de KLM betaamd een Boeing 737 uit haar vloot (de PH-BDW) naar de ontdekkingsreiziger te vernoemen.

De rest van het leven van Leifur

Over het verdere verloop van het leven van Leifur Eiríksson is weinig bekend. Hij zou uiteindelijk ergens tussen de jaren 1019 en 1025, waarschijnlijk in 1021, overleden zijn. Al is er geen bron die dat bevestigt. De kans dat hij nu nog ergens rondloopt lijkt ons echter behoorlijk klein.

terug naar boven



 


Foto's

Standbeeld van Leifur Eiríksson